تاریخچه کیفر و اقسام جرمها در ایران باستان 

(پزشکی قانونی در تاریخ پزشکی ایران باستان)

امروزه امر پزشکى قانونى و کیفر مجرمین در عالم پس از چندین هزار سال به صورتى درآمده که طبیب و قاضى در برابر جرم تکلیف خود را مى‏دانند.
در قوانین جزاى هر کشورى براى اقسام جرم‏ها کیفرهائى قائل گردیده‏اند.منتهى آنکه در بسیارى از کشورها درباره قتل در حقوق جزا صورت بین ‏المللى بدان داده و کیفر آن را اعدام مى ‏دانند.

اما موضوع کیفر افراد در برابر ضایعات وارده به بدن دیگرى در اوستا ضمن باب چهارم وندیداد دستورهاى چندى آمده (از فقره 17 تا 43) و تکلیف افراد را معین کرده است.
در طب ایران باستان به این دسته از اطباء که بکار طب قانونى مى‏ پرداختند" دادپزشک" (دوران ساسانیان) گفته ‏اند. اکنون به ‏طور خلاصه فقراتى چند از باب چهارم وندیداد درباره این امر متذکر مى‏گردیم.

فقره هفدهم باب چهارم وندیداد درباره تعریف جرم است، بدین معنى که اگر کسى بر کسى سلاح (یعنى شمشیر یا نیزه یا خنجر یا جز آنها) بلند کند و وى را بترساند.
نام چنین عمل جرم بلند کردن است و اگر به طرف کسى برود اما زخم نزند نام آن جرم رو به زخم" و اگر با نیت سوء و کینه شخص را بزند نام آن جرم" زخم ‏آور" است که پس از پنج مرتبه چنین عملى را شخص مرتکب گردد، بدن مجرم پر از گناه شود.

فقرات هیجدهم و نوزدهم و بیستم و بیست و یکم از باب چهارم وندیداد کیفر فردى است که به شخص جرم اولى (یعنى جرم بلند کردن سلاح) مرتکب شود. خلاصه آنها چنین است که زرتشت از اهورامزدا دراین‏باره سئوال مى‏کند. اهورامزدا در پاسخ تکلیف را معین مى‏کند بدین شکل:
" براى بار اول ده ضربت (با سیخ اسب‏دوانى یا تازیانه)، براى بار دوم بیست ضربه. براى بار سوم سى ضربه، براى بار چهارم شصت ضربه، براى بار پنجم صد ضربه، براى بار ششم یک‏صد و چهل ضربه، براى بار هفتم یک‏صد و هشتاد ضربه، براى بار هشتم (اگر براى بارهاى اول حد نخورده باشد)، آن شخص سراپا مجرم و چهارصد ضربه‏ باید به او زده شود. اگر شخص جرم را مرتکب شده باشد و از حد گریخته باشد، سراپا مجرم و باید چهارصد ضربه به او زده شود.

اما درباره جرم رو به زخم در فقرات بیست و دوم تا بیست و پنجم از همان باب کیفر آن چنین آمده است:
" براى بار اول بیست ضربه، براى بار دوم سى ضربه، براى بار سوم شصت ضربه، براى بار چهارم صد ضربه، براى بار پنجم یک‏صد و چهل ضربه، براى بار ششم یک‏صد و هشتاد ضربه باید به مجرم زده شود. اگر بار هفتم مجرم همان جرم را مرتکب گردیده و براى دفعات سابق حد نخورده باشد سراپا مجرم و یا از حد خوردن بگریزد چهارصد ضربه کیفر اوست".

در مورد ضربت زخم‏آور در فقرات بیست و ششم تا بیست و نهم چنین آمده است): کیفر ضربت و جرم زخم‏آور براى دفعه اول سى ضربه، براى بار دوم شصت ضربه، براى بار سوم صد ضربه، براى بار چهارم یک‏صد و چهل ضربه، براى بار پنجم یک‏صد و هشتاد ضربه. اما اگر بار ششم مجرم مرتکب جرم بالا گردید و دفعات قبل حد نخورده، یا آنکه از کیفر آن گریخته بود چهارصد ضربه کیفر اوست:"
کیفر زخم خطرناک براى بار اول شصت ضربه، براى بار دوم صد ضربه، براى بار سوم یک‏صد و چهل ضربه، براى بار چهارم یک‏صد و هشتاد ضربه است. اما اگر مجرم بار پنجم مرتکب زخم خطرناک شد و براى بارهاى قبلى حد نخورده بود آن شخص سراپا مجرم و باید چهارصد ضربه به او زده شود و اگر مرتکب جرم فوق شده باشد و از حد خوردن گریخته باشد سراپا مجرم و باید چهارصد ضربه بخورد (فقرات سى‏ام و سى و یکم و سى و دوم و سى و سوم باب چهارم وندیداد).

کیفر زخمهائى که از آن خون جارى شود، براى بار اول صد ضربه، براى بار دوم یک‏صد و چهل ضربه، براى بار سوم یک‏صد و هشتاد ضربه است، اما اگر بار چهارم مرتکب جرم بالا شده و حد نخورده بود و یا آنکه از حد گریخته باشد، کیفرش چهارصد ضربه است (فقرات سى و چهارم و سى و پنجم و سى و ششم باب چهارم وندیداد).

اما کیفر زخمهاى استخوان‏ شکن براى بار اول یک‏صد و چهل ضربه، براى بار دوم یک‏صد و هشتاد ضربه، براى بار سوم (اگر براى بارهاى اول حد نخورده باشد)، یا آنکه اصولا از حد گریخته باشد سزایش چهارصد ضربه است. (فقرات سى و هفتم و سى و هشتم و سى و نهم باب چهارم وندیداد).

کیفر فردى که به شخص زخم بیهوش‏کننده بزند براى بار اول یک‏صد و هشتاد ضربه است، براى بار دوم اگر در دفعه قبل حد نخورده باشد یا از حد گریخته باشد سراپا مجرم و باید چهارصد ضربه به او زده شود. (فقرات چهلم و چهل و یکم و چهل و دوم باب چهارم وندیداد).
آنگاه که مجرمین به سزاى عمل خودشان رسیدند (یعنى حد خوردند)، مى‏توانند در راه و روش و طریقه پارسائى و کلام‏هاى الهى، (مقصود نماز و دعاهاى دینى است) با مومنین شرکت کنند (فقره چهل و سوم باب چهارم وندیداد).

به‏ طور خلاصه اغلب فقرات باب چهارم وندیداد درباره مجازات خلف عهود و طب قانونى و کیفرها است.
غیر از مواد بالا بازهم در کتب دینى زرتشتیان کیفرهائى درباره مجرمین آمده است که اگر بخواهیم به ذکر همه آنها بپردازیم مطلب بدرازا کشد.

منبع: نجم ‏آبادى، محمود، تاریخ طب در ایران (نجم آبادى)، 1جلد، دانشگاه تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ - تهران، چاپ: اول، 1371 ه.ش.

تاریخ طب در ایران ؛ ج‏1 ؛ ص275